Muzyczne Moi i Soi w semiotyce egzystencjalnej Eero Tarastiego

Abstract

Celem artykułu jest omówienie istotnego z punktu widzenia projektu semiotyki egzystencjalnej napięcia pomiędzy dwiema stronami podmiotu: Moi, ja, które reprezentuje „wewnętrzność”, osobowość twórcy, oraz Soi, się, odpowiadające za to, co społecznie uwarunkowane. Eero Tarasti, odwołujący się do tradycji kantowskiej, heglowskiej, heideggerowskiej, jak i do tradycji semiotyki francuskiej (Greimas) i biosemiotyki (Uexküll), rozważa relację Moi i Soi szczególnie w odniesieniu do muzyki, tworząc modele uwzględniające przejścia od tego, co jednostkowe, do tego, co wspólnotowe (i odwrotnie), a także wpisując interesujący go problem w szerszą perspektywę relacji podmiotu z otoczeniem (Dasein, Umwelt) i transcendencją. Przyporządkowując Moi ciału, a Soi formie, Tarasti podkreśla, że pierwsze z nich jest swoistą wiązką wrażeń, podczas gdy drugie realizuje się w działalności dyskursywnej. Stąd społeczne Soi jest przestrzenią łączącą twórców, umożliwiającą komunikację pomiędzy nimi i wzajemne czerpanie ze swoich zasobów. Egzystencjalne Moi powoduje natomiast, że dzieło nabiera cech wysoce indywidualnych, idiomatycznych, nowatorskich, umożliwiając w ten sposób odbiorcom rozpoznanie go jako swoiście charakterystycznego. To, co indywidualne, i to, co społeczne, wzajemnie się uzupełniają; zbytnia przewaga Moi nad Soi lub Soi nad Moi jawi się Tarastiemu jako przeszkoda w tworzeniu dzieła wartościowego i zrozumiałego. Ponieważ Moi i Soi stanowią przeciwstawne, choć w pewnym sensie symetryczne strony „semiotycznej jaźni”, to również ich modalności (will, can, know, must) występują w obu przypadkach w dokładnie odwrotnej kolejności. W pracy staram się szerzej zrekonstruować koncepcję muzycznych Moi i Soi, uwzględniając rozmaite filozoficzne i semiotyczne inspiracje Tarastiego, jak również odnosząc się do poruszonej przez autora Sein und Schein problematyki retoryki muzycznej, a więc tego, w jaki sposób muzyka na nas działa (i jak objaśnia to semiotyka). Na koniec przywołam rozważania na temat śpiewu Rolanda Barthesa, które Tarasti odnosi do własnej teorii Moi i Soi oraz rozszerza na sferę muzyki instrumentalnej.